't Is al nen hele tied eleedn, dat de kelonies in Drenthe opericht bint. Frederiksoord is zonnen kelonie en daornao kwam der nog een hele batterij van dee dingen. Mangs zegt de leu oet Vledder nog wal 'Wie gaot naor de kelonie' as ze naor Frederiksoord mut. Nou muj weetn dat in het jaor 1818 de Maatschappij van Weldadigheid esticht is. Veurname leu wollen de armoe en ellende in de Hollandse steden anpakken, want het was daor bar malheur. Zowat een daarde van dee leu har niks. Ze leefden van de bedeling of van bedelarij. Zukswat was ekommen deur oorlogstied en deur de Franse bezetting. Mar naodat de Kozakken op heur kleine peerdjes de Fransozen het laand oetmieterd hadden, bleef dee armoe en ellende wal achter. Den Maatschappij vreug Koning Willem I of ze op hum rekken konden. Dat was in odder; zien zeun Prins Frederik wodden beschermheer van de Maat-schappij van Weldadig-heid. Generaal van den Bosch was de baas van het spul en hee zetten alles op papier. Der zollen kelonies esticht wodden um: 'den toestand der armen en lagere volksklassen te verbeteren', veural deur: 'hen arbeid, onderhoud en onderwijs te verschaffen, en hen uit dien toestand van verbastering, waarin deze menschen vervallen zijn, op te beuren, en tot ene hogere beschaving, verlichting en weldadigheid op te leiden'. Dat zol gebeuren deurdat ze zölf warken musssen, niks veur niks. Het reglement zee: 'Het onderhoud dat de armen verschaft wordt, zal alleen gegeven worden in vergelding tot arbeid, en nimmer zal men trachten dit oogmerk door liefdegiften te bereiken'.

In 1818 kwaam de eerste arme leu hen Frederiksoord. Ze kreegn een hoessie, een lappie grond waor ze op an het wark mussen en nen geit. Landarbeid zol ze better maakn, neust strak toezicht, tucht en orde. Het begon daor met 52 boerenhoessies, nen maga-zien, school, spinzaal en twee onderopzienerswonings.
Der was nen slim zwaore discipline. De Maatschappij schreef daorover: 'In de koloniale maatschappij gebracht, bevinden zich de armen terstond in eene geheel nieuwe betrekking. Al wat hen omringt, is ja, ellende en wanzedelijkheid, maar die nu geplaatst is onder het oog van een scherptoeziend, vaderlijk oog. Niets gebrekkigs kan zich hier vertoonen, niets kwaads bedreven worden, of het is bekend en wordt bestreden...'. En ie mut ok weetn dat de opzieners bie de veldarbeid soldaoten waarn: 'onderofficieren met den veldarbeid bekend, bij speciale vergunning van Zijne Majesteit uit de armée getrokken'.
Nog was het nich klaor met de controle op het gedrag van de kolonisten. Sectie- en Wijkmeesters mussem om de dag de hoesgezinnen 'visiteren' en zörgen 'dat in derzelve reinheid en betamelijkheid plaatsvinden'. Bij het wark boeten was der toezicht 'dat er geene onbetamelijke uitdrukkingen of gesprekken aldaar gehouden worden, dat er niet gevloekt, of geraasd, of enig opzienbarend gerucht gemaakt wordt'. Aj nich gehoorzaamden, kreeg-ie nen geldboete den van oe verdeenste ofgung.
Alles wodden bekeekn, controleerd en opschreven. Ze mochten de kelonie nich oet, behalve nao good gedrag waorveur ze nen medalje kreegn. Met dat ding koj wieder vot.
Het slimste veur watleu was dat de grote keender, as ze twintig jaor wodden, de kelonie oetmussen. Ze mussen aarns aans wark en heur geluk vinden.

Ie kont wal naogaon dat alles nich derekt akkedeerden. Bedelaars en armoedzeeiers oet grote steden wodt noch van den eenen op den anderen slag nen klein boertje. In 1820 wodden twee gezinnen al votstuurd 'wegens verregaande zedeloosheid en luiheid'. Alcohol wodden taboe en gewoon geld wodden vervangen deur 'koloniaal geld', dat allennig in winkels van de Maatschappij geldig was.
Zo um den tied wodden Gerhard Crozijn as groot jong in het kolonistengezien Crozijn, of-kom-stig oet Leiden, het zat. Elkeneen zat hum op de nakke en elkeen wol wat van hum. Op tied naor de kark, nich op straot miegn, lange daagn warken op nen rotstukkie laand veur weinig opbrengst en helemoal ginnen foezel. Op duustere aomden neeiden hee der tussenoet en leup naor Vledder of Wapserveen um wat de oogst en zo bie de boeren te ruilen veur draank en snoepspul. Bie de familie Crozijn vraten aajt moezen en rotten een stuk van de oogst op, zo leek het wal. Gerhard vleukten as nen dragonder, wat hum nen boete opleverde, mar waor de moezen en rotten nich benauwd van wodden. De opbrengst bleef achter bie wat de Maatschappij verwochtten. Gerhard kreeg op zien falie van de opzich-ter. Hee leup roodan en wol tekeer gaon, maar inenen trok Gerhard wit vot en heul zuk koest. De Sektie-meester dachten dat zien preek succes har. Dat har-he mis.
Gerhard zag op het veld neust hum nen wicht an 't wark, zo mooi dat-he kaant van streek was. He mus extra sloeken om aosem te kunnen haaln en he kreeg nen dreuge bek. Zien hart bonkte as nen gek. Zee was rank van lief en leden, har nen zuuver blaank snoetje, donkere oogn en gitzwat haor. Der kon wal Egyptenblood inzitten, vun-he. He knikte heur toe, ze glimlachten terugge en dreeiden eem met heur kontje. 'Toevallig' warkten ze geliek op, langs de raand van het perceel. Zee heetten Hillegonde en Gerhard neumde heur bie zukzolf al 'mien Goldgont-je' - met enige varianten.
Ze spraakn of um nao ettenstied met zien beiden hen de bos bie Huis Westerbeek te gaon. Daor koj nog wat oet het zicht blieven van al het controlerend volk. Het zat heur teegn. Der was hoescontrole veur beddegoanstied en dizee keer was het de Onderdirecteur zölf, den de kolonisten bie langs gung. He deu dat één keer in de wekke en precies dizze aomd. De absentie van zowel Hillegonde as Gerhard wödden ontdekt. Binnen een halfuur waarn ze evunnen en wodden naor hoes bracht onder geleide. Hillegonde wödden beschuldigd van zedeloos gedrag; ze har al twee waorschouwings staon, zo bleek. Zee kreeg alle schuld, het jong zol slachtoffer ewest wezen. Hillegonde en heur familie mussen vot, binnen 24 uur met heur hele schamele boeltje. Ze vertrokken richting Vledderveen of Noordwolde.
Gerhard dacht dat he gek wodden. Denzölfde dag vluchtten-he de kelonie oet op zeuk naor zien 'Goldgontje'.

He zwörf steeds wilder deur de umgeving mar vun gin spoor van zien geliefde. Op 't lest trok he naor het hoofdkantoor van de Maatschappij van Weldadigjheid in Huis Westerbeek in Frederiksoord. Hee gilde en vleukte alles bie mekaar en wol weetn waor zien Hillegonde hengaon was. De directie leut hum as nen beest votjagen.
Gerhard is daorop woest an het zwarven ekommen. Hee doolde deur Zuidwest-Drenthe, de Stellingwarven en smangs signaleerden ze 'grammietige Gerhard' bie Steenwijk. Op duustere nachten, als de weend veur onrust in het bos bie Huis Westerbeek zorgt, kump-he weerum. Zie jammerklachten, gevleuk en gegil bint nog nich zó slim. Slimmer is dat 'grammietige Gerhard' een beest is ewodden. He slag zien klauwen in het bos um Huis Wester-beek en klauwt deepe groeven in de stammen.
Overdag kuj dat zeen in het böske rechts neust Huis Westerbeek, aj van de oprijlaan komt. Kiek oet wat aj doot: kom der nooit bij storm en bie jachtige luchten. Grammietige Gerhard kump weerum!

Harmjan van Steenwijk

(Drentse Courant/Groninger Dagblad 24/08/97)