INDEX 

van dingen & deuntjes

reisverhalen

natuur en landschap

naamkunde

Drentse Aa

volkskunde

paasvuren

Harmjan van Steenwijk

vliegwerk

eem kiek'n

in de smiesterd

wie is wie

gastenboek

over de Tuttels

email Jan Tuttel

email Harmjan van Steenwijk

email WebMaster



Freak ProductionsFreak Productions

Bezoekers:

 

 

laatste update: 24 juli 2005 09:41

van Dingen en Deuntjes

 

Goeiemiddag,

't Is dik november en alles wat deze maand 'in zich' heeft, is al ruimschoots uw deel geworden. Dit uur gaat het alleen en uitsluitend óver deze novembermaand. Hij zit net als oktober en december nog aan de oeroude telling vast: November komt van de negende maand, net als oktober de achtste was en december de tiende. Dat gold in de tijd, toen het jaar nog in het voorjaar begon, zeg maar in maart en dàn klopt die maandnummering weer.

Latere grootheden besloten dat het nieuwe jaar bij Christus' geboorte zou beginnen, dus omstreeks kerstmis - al is ook met die datum heen en weer geschoven in de loop der geschiedenis. De term AD, Anno Domini, het jaar Onzes Heren, is pas in gebruik geraakt, toen men met de geboorte van Christus het nieuwe jaar liet aanvangen.

Nouja, na een paar eeuwen getouwtrek, werd men het erover eens, dat een vers jaar toch maar op 1 januari moest beginnen, en dat het zou stoppen op 31 december. Ik meen, dat in 1917 overal ter wereld het nieuwe jaar op dezelfde datum begon. Nou dat was wat! Maar wel handig eigenlijk. Je kunt nu alleen op de datumgrens nog twee keer oud& nieuw vieren, door even heen en weer te floepen.

Die rare nummering is gebleven, zodat onze elfde maand November, immer nog de negende, heet. Niks van aantrekken en gewoon op de elfde van de elfde de Prins Carnaval kiezen. Of op diezelfde datum met Sint Maarten gaan 'lichie lopen'. Of een dag eerder, als je niet op zondag lichie mag lopen., van deze of gene - zoals het geval was in de wijk Marsdijk te Assen. Afgelopen zaterdag 10 november was het wáterkoud, de lichielopers aan de deur verrekten van de kou, de begeleidende papa incluis. In plaats van snoep en een mandarijn, hadden ze eigenlijk wel een bordje erwtensoep verdiend!

Dames en heren, we lopen intussen op de zaak vooruit.

De novembermaand is het thema van dit uur. We hebben nogal wat keus, want wat is die novembermaand al niet!

Ik noem de volksnamen in Nederland en Vlaanderen van november: Slachtmaand, Bloedmaand, Jachtmaand, Allerheiligenmaand en Zieltjesmaand., Windmaand, Nevelmaand, Wintermaand en Sprokkelmaand. In Vlaanderen kent men ook nog de Smeermaand, vanwege de feestelijkheden van de muziekgezelschappen die St. Cecilia als patrones hadden en dit plechtig  vierden op de 22ste november. Het feest ging gesmeerd met flinke hoeveelheden bier.

In de collectie bijnamen bespeurt u allerhande activiteiten, die in november gebruikelijk zijn, of waren. Verder hoorde u nogal wat soorten weer voorbijkomen, die deze maand kenmerken. Wind, storm, nevel, winter - toe maar! Maar het klopt - ook dit jaar weer - want in de eerste week waren we al sneeuw van de auto aan het vegen - en stonden we ook al ijs te krabben. Precies dat voorschotje op de winter, waar november zo sterk in is…

We spraken al even over de heilige Sint Cecilia, beschermheilige van kerkzangers en muzikanten, en over Sint Martinus, op wiens naamdag in het Noorden des lands het 'lichielopen' beoefend wordt. November telt nog meer erkende RK-feestdagen, zoals Allerheiligen en Allerzielen,  Sint Hubertus (patroon van de jagers), Sint Willibrordus (de heilig verklaarde 7de eeuwse bisschop, die ook in Nederland zijn kerstenend werk deed), Sint Katarina (ook Sint Katrien genoemd) en Sint Andreas (Sint Andries in de volksmond). En niet onbelangrijk voor de gelovigen: eind november begint de Adventsperiode., op de vierde zondag voor kerst -dus vaak de zondag dicht bij Sint Andries. De protestanten zetten er op 7 november nog de Dankdag voor Gewas & Arbeid naast (of tegenover, weet je veel).

Kijken we even véél verder weg, dan hebben we in Amerika Haloween, dat trouwens ook steeds meer  door de commercie naar Europa wordt overgeplant. Dat Haloween valt niet toevallig ook zo omstreeks Allerheiligen en Allerzielen. Het heeft van oorsprong eveneens met zielen en geesten van gestorvenen te maken, al is het aardig afgedwaald van de christelijke 'roots'.

In het werelddeel Amerika vieren ze in Canada en de Verenigde Staten ook Thanksgiving Day als nationale feestdag. Met de datum van dat feest is in de laatste paar honderd jaar ook wat geschoven, maar in Amerika valt Thanksgiving Day nu op de laatste donderdag in november. In Canada valt het officieel op de tweede maandag van oktober, maar ik weet eigenlijk niet of ze daar dan nog veel aandacht aan besteden.

Tot slot van de religieuze evenementen noem ik nog even de Mohammedaanse Ramadan, die in november begint. De datum van die periode wordt bepaald aan de hand van de maanstanden, zodat er geen vaste datum voor is. Wij kennen dat verschijnsel trouwens beter van het paasfeest, dat ook over de kalender heen en weer schuift.

Nou, is november een drukke maand of niet?

In dit uur hebben gaat het over 't weer van november, vroeger en nu, over de heiligen en hun feestelijkheden (dan wel folklore) en we doen er wat mooie sterrenbeelden bij. Het is wel jammer dat er geen mooie-meisjesnaam aan deze maand vast zit. Met name in het Engels heb je voornamen als April, May, June, Julie en in het Duits ook nog Auguste, maar november? Ja, toch een eretitel: 'Miss Ganzenhoedster' in Coevorden kennen we, gekozen op de traditionele ganzenmarkt begin november.

We gaan met de muziek in deze aflevering van 'Van Dingen & Deuntjes' vooral de kant van het weer op. Luistert u naar Skik met 'Klotenweer'.

Nou, de toon is gezet door Skik met 'Klotenweer'. 

Reken er maar op dat het fraaie herfstweer voorbij is. U moet een tijdje teren op de herinnering aan de warme en vaak mooie oktobermaand, notabene de warmste in Nederland sinds het begin van de weerregistratie in 1706. In deze maand is de pret voorbij, niet alleen omdat de wintertijd donkere avonden brengt, maar gewoon omdat de zon minder kracht heeft en minder lang te zien is. Hij komt nog maar een uur of negen boven de horizon uit. November telt gemiddeld maar zo'n 55 zonne-uren. In oktober had je d'r nog meer dan honderd!

Goed (sprak hij opgewekt), tijd voor een zonnige uitzondering - wat temperatuur betreft dan. In 1994 was de novembermaand met een gemiddelde temperatuur van 10.2 graden Celsius, de warmste sinds het begin van de bij het KNMI bekende metingen sinds het jaar 1706.  Ja, precies waar kent u dat jaartal van. Straks komt het er nog van dat elke maand een record laat zien sinds de metingen vanaf ……. U vult het jaartal maar in. Kunnen we d'r vast aan wennen!

Terug naar de actualiteit:

Sombere dagen komen nu bij bosjes voor. Nattigheid meten we zelfs 'bij bakken tegelijk', want november telt -in de weergemiddelden - als de natste maand van het jaar.

Ik had het zonet over die waterkou op zaterdag 10 november j.l., toen de kindertjes met lantaarntjes langs de deuren gingen, maar dat hoeft geen standaard te zijn. November kent ook warme perioden, vaak bij betrokken hemel, maar dat is 'aan komen waaien'.  Het meteovolkje spreekt dan van 'transportwarmte'. Dat wil zeggen, dat met een aankomend en passerend lagedrukgebied even een portie zachte lucht aangeblazen wordt, vaak uit het zuidwesten. Het voelt dan warm aan, want het kan nog 20 C. worden.

Máár, bij het weer is er altijd een maar, dat genoegen duurt maar even. Binnen een uur of wat is het weg. Achter het bijbehorend koufront knalt de noordelijke stroming er dan in en wij - als bijna-kustbewoner- krijgen dan een serie buien van zee op ons dak. Vaak plensbuien met hagel en natte sneeuw. Het voorproefje kwam begin deze novembermaand al.

Ik zei 'bijna-kustbewoner' en qua weer merk je dat ook. Wij zitten nu direct onder de invloed van de zee. Onze gemeente Tynaarloo ligt maar een kilometer of 30, 40 van het Noordzeewater af.  Bij een beetje stevige bovenwind schuiven de wolkengevaarten met hun natte lading razendsnel over land, waar ze hun vrachtje lossen. Overdag nattigheid maar 's nachts, als het flink is afgekoeld, kun je in Noord-Drenthe zomaar een pak sneeuw cadeau krijgen. De hoge spierwitte ijstoppen van die kastelen van wolken zie je ver boven zee al zitten, bijvoorbeeld als je op de A28 bij ons in noordelijke richting rijdt. Het levert wel een schitterend schouwspel op. Eerlijk is eerlijk èn:  we zitten op de eerste rang.

Hoewel het in andere wintermaanden ook flink kan stormen ( de periode oktober-april noemt men wel het stormseizoen), telt november nog als de stormmaand. Een bekende novemberstorm uit onze historie is die van 13 november 1972. Heel wat bossen gingen toen plat in onze buurt. Nu nog is hier en daar na te gaan waar dat gebeurde, vooral als men niet opnieuw traditioneel ging inplanten maar de spontane verjonging toeliet. In een deel van het landgoed de Vosbergen in de landgoederengordel van Eelde-Paterswolde is dat effect bijna dertig jaar na dato nog te herkennen. In het routegidsje van de officiele bewegwijzerde 'Landgoederenwandeling Eelde-Paterswolde' wordt u er nog op attent gemaakt.

Dames en heren, ik duik met u nog wat verder in de weergeschiedenis van de novembermaand. Vooral achteraf is het lekker griezelen bij verhalen over bar en boos weer 'van voorheen'.

Over de weerhistorie van de afgelopen eeuwen kunnen we te kust en te keur rondscharrelen in de 2920 bladzijden, van de vier verschenen delen van de schitterende serie boeken van J. Buisman: "Duizend jaar weer, wind en water in de Lage Landen'.  Hij is trouwens met zijn beschrijvingen gevorderd tot het jaar 1675. Buisman heeft nog drie-en-een-kwarteeuw eeuw na te pluizen, maar dat wordt steeds makkelijker door een betere weerregistratie. U weet nog tot wanneer het KNMI officieel kan terugkijken, jawel tot….

In onze 'Vaderlandsche geschiedenis' is het verhaal van de rampzalige St. Elisabethvloed overbekend. De hele Groote of Zuid-Hollandse Waard verdween en waar eens vruchtbare gronden lagen, ontstond toen de Biesbosch. Tientallen dorpen gingen ten onder en duizenden mensen verdronken. U kent ongetwijfeld ook het verhaal van het kindje dat aanspoelde in een wiegje en dat door een heen en weer springende kat in evenwicht werd gehouden? Die dijk waar dat arme wicht gevonden werd, zou zodoende aan de naam Kinderdijk gekomen zijn…

Waar het om gaat - en wat de annalen uit de 15de eeuw over die novemberramp melden - is het volgende:

Op 18 en 19 november 1421 woedt er een opmerkelijk zware noordwesterstorm, gevolgd door een hoge stormvloed (Geen springvloed, zoals men nu weet). Het water stond door het natte winterse weer al hoog. Grote delen van Holland, Vlaanderen en Zeeland liepen onder water en ook werden veel huizen door de orkaan weggeblazen, tot in Tiel aan toe.

Bij deze storm gevolgd door stormvloed gaat de hele Zuid-Hollandse of Groote Waard -zo ongeveer alle land tussen Dordrecht en Geertruidenberg, verloren. Het eens zo bloeiende landbouwgebied wordt een prooi der golven. Mede doordat de dijken ondermijnd waren door het 'darinck delven', het zoutputten graven in het veen achter de dijk. Eeuwenlang deden legendes de ronde dat de zee 72 dorpen had verzwolgen en dat er wel honderdduizend mensen verdronken waren. Edellieden raakten al hun bezit kwijt. De stad Dordrecht komt een eiland te liggen en is zijn rijke achterland in een klap kwijt. Godvruchtige prekers zien de ramp als straf voor de zonde. In hun sterke verhalensfeer wordt het aantal slachtoffers en het aantal verwoeste dorpen daarbij vaak sterk overdreven. Allemaal dingen die uit onderzoek achteràf, naar voren gekomen zijn.

Later bleek dat er definitief 17 dorpen ten onder waren gegaan. Het aantal slachtoffers zal niet meer dan vierduizend geweest zijn. Maar een ramp was het wel, met allerlei onverwachte gevolgen.Niemand wilde of kon het totale dijkherstel en inpoldering betalen, dus bleef het water na 1424 -bij een nieuwe storm en overstroming - alleen baas. Dorpen en kloosters worden opgegeven. De mensen trekken zich terug uit het gevaarlijke gebied. De Groote Waard werd een soort binnenzee en later een moerasdelta met kreken, geulen, eilandjes. 

De rivier de Waal kwam dichter bij zee te liggen, en wordt dus korter met naar verhouding meer verval. De Waal slijpt zichzelf dieper uit, ten koste van de watertoevoer voor Rijn en IJssel . De slechte bevaarbaarheid van de IJssel in de 16de en de 17de eeuw, waar de Hanzesteden Zutphen, Deventer en Zwolle dan over klagen,  is deels toe te schijven aan de gevolgen van die novemberstormen van 1421 en 1424, toen de Biesbosch ontstond en de Waal dichter bij zee kwam te liggen.

Zo'n negentig jaren later beschrijft een Italiaans koopman, op bezoek in Dordrecht, vol verbazing hoe er kerktorenspitsen boven het water van de zee uitsteken!

Meer dan een eeuw later, in 1549, reist een karavaan hoog Spaans gezelschap met keizer Karel V en zijn troonopvolger Philips door de Nederlanden. Na het bezoek aan Antwerpen en Breda maken ze een boottochtje om het wonder van de Hollandse dijken te aanschouwen. Maar keizer Karel en Philips zien ook wat anders: een paar boven water uitstekende kerktorens.. Wat je noemt 'even naargeestige als sprekende herinneringen aan de ooit zo roemloos verdronken Grote Waard'. Aldus J. Buisman in zijn standaardwerk 'Duizend jaar weer, wind en water in de Lage Landen'..Allemaal gevolg van de novemberstorm en de St. Elisabethvloed in de 15de eeuw.

Nou, dit verhaal mag best even bezinken - om in watertermen te blijven. We doen er wel wat storm bij. U hoort achtereenvolgens:

-Etta James met Blowin' in the Wind

-The Doors, met Riders in the Storm.

De wind waait u nog om de oren, eerst met Etta James 'Blowin' in the Wind' en toen met the Doors in 'Riders on the storm'. En ik heb nog meer wind in petto.

We hebben het dit hele uur over de novembermaand met zijn kuren, eigenschappen en straks nog een batterij heiligen. Ik hou het nog even bij storm en wind, want de ouderen onder u weten nog wel hoeveel bossen platgingen bij de novemberstorm van 1972. Dat was op 13 november en de storm woedde vooral in het Noorden. Wat er nog aan bossen bleef staan kreeg de definitieve opdonder bij de volgende voorjaarsstorm. Met name op 2 april 1973, toen het net zo hard tekeer ging. Door de grote hoeveelheid hout die ineens los kwam, stortte de houtmarkt in,.weet ik nog.

In die tijd moest alle gesneuvelde bos ook weer zo snel mogelijk ingeplant worden, want het systeem van 'spontane verjonging' in open plekken in het bos, was nog geen gemeengoed. Wettelijk mocht het geloof ik, toen ook niet. Toch is 't  wel gebeurd op een plekje aan de rand in de landgoedbossen van 'De Vosbergen'. Temidden van de resterende Douglassparren en ander naaldhout staat een gevarieerd bos, opgeschoten uit die spontane verjonging, die dertig geleden mocht plaatsvinden.

Trouwens, heeft u ooit in een bos gelopen waar om je heen boomtoppen afknappen en andere bomen afbreken of ontwortelen?  Het overkwam ons een keer, toen de storm van 2 januari 1976 opstak, in het Kniphorstbos bij Anloo. Levensgevaarlijk;  je weet niet waar je lopen of vluchten moet. Alles is ineens onveilig  - en als boomtoppen of bomen omdonderen, is de weg ineens versperd. Ik ben gek op bomen en bossen en mag graag de wind door de bomen horen, maar dat was toen een heel angstig uurtje.

Terug naar november. Ik heb de zware stormenlijst van het KNMI erbij gehaald (de 'Zwart'e lijst zeg maar) . Tussen 1911 en 2000  waren er zeven zware stormen in november; de laatste in 1983 maar in de jaren twintig van de vorige eeuw had je er al vier te pakken.

Dan heb ik de November toptien van het KNMI nog van internet geplukt.De warmste novembermaand was in 1994, de koudste hadden we in 1921. Het verschil tussen de gemiddelde maandtemperatuur loopt van 10,2 C. tot 1.3 C.. Niet niks dus.

De somberste novembermaand kregen we in 1976  op ons dak (na de hete zomer , weet u nog). Amper 20,5 uren zon in de hele maand, tegen 112,6 uur zon in 1989 tijdens de zonnigste novembermaand sinds 1911. (Hee, waar is het heilig KNMI-jaartal 1706 gebleven?)

Om de grote verschillen in het weerkarakter van deze maand te benadrukken nog even het droogje en natje. De natste novembermaand was in 1944 met 183,2 mm neerslag, tegen slechts 14.9 mm in de droogste november van 1955.

Tot zover de weerstatistieken. Die zijn vooral leuk als je je d'r wat bij voor kunt stellen. Ik laat u dus even nadenken over de genoemde jaren en dat kan bij de volgende vracht winderige muziek:

Luistert u achtereenvolgens naar:

-Alex Vissering met 'Haarfst in Westerwolde'

-Fransien, die zingt 'Al waaien de pannen bie mie van 't dak'

-Straotklinkers met 'As 't boeten stormt'

Drie keer mooie streektaalmuziek over wind en storm, door Alex Vissering, Fransien en de Straotklinkers.

Temidden van welk weer dan ook in de novembermaand spelen zich de vaste tradities af. Activiteiten die gebonden zijn aan een vaste datum op de kalender. Bijvoorbeeld omdat het naamdag van de heilige is. Maar - zo zijn wij ook wel weer - als het ons niet uitkomt, doen we het op een andere dag.

Voorbeeld?  Sint Maarten, oftewel Sint Martinus op 11 november viel dit jaar op een zondag. Tegen donkerworden op die dag, gaan de kinderen dan met een lichtje en een liedje langs de deur om snoep en ander lekkers in te zamelen  Een aantal orthodox-strengelovigen hier en daar maakten hevig bezwaar tegen dit gebruik op hùn geheiligde zondag. Zij eisten die dag op zonder die drukte van kinderen aan de deur. 

Grote trammelant in de nieuwbouwwijk Marsdijk in Assen, die hierdoor beroerd in het nieuws kwam. Om de lieve vrede te bewaren is dus een dag eerder met lichies gelopen. Elders, óók in onze gemeente,. gebeurde dat ook. Maar dan minder om principiële, dan om pragmatische redenen, want op zaterdag zijn de winkels open. En waar is de eerste run van de kinderen vaak naar toe? Juist, naar het winkelcentrum, want daar is de grootste buit binnen te halen. De buren komen wel aan het eind van de ronde -behalve bij de hele kleintjes, die met pap of man meegaan. Zij gaan wel eerst de buren bijlangs.

Het lichie lopen is een traditie in de Noordelijke helft van ons land. Vroeger liep de grens ergens in Noord-Twente en noordelijk van het Y in Amsterdam. Tien jaar geleden zag ik echter al kindertjes met lichtjes lopen en zingen in de Plantagebuurt, zo rond Artis en bij de Hollandse Schouwburg in Amsterdam. En dit jaar zag ik op zondag 11 november een hele meute met lichies lopen en zingen in Hengelo, in Twente. Mijn familie vertelde dat dit gebruik in Twente sinds kort nieuw is ingevoerd door een RK-school Titus Brandsma (de zeven kinderen van de roomse overburen deden hun uiterste best) en door de Vrije School elders.

In Tiel lopen schoolkinderen ook met lampionnetjes, maar eigenlijk weten ze niet precies waarom. Ze zingen ook geen Sint Maartensliedjes, maar algemene lichtjesliedjes. De 'folkloristen' kunnen zich dus weer buigen over de vraag of dit nou een echte traditie, folklore of neo-folklore is.

Maar, nòg een maar dit uur, in streken waar het Sint Maartenslopen niet zo wijd verbreid is, is het 'nieuwe gebruik' om kinderen van hun zakken snoep beroven óók nog niet doorgedrongen. In november 1999 had de Drentse Courant op de voorpagina een zeskoloms kop: "Berovingen teisteren viering van Sint-Maarten". En jawel hoor, nu in 2001 liepen er wijkagenten de zaak in de gaten te houden bij de meute kindertjes met hun lichie.

Er zijn nog meer traditionele zaken met het lichie lopen. Vanwege het weer heb je twee mogelijkheden: een papieren lampion met een echt kaarsje vliegt in de fik en het stokje blijft over, òf: in regen en wind floddert de lampion aan flarden en het stokje blijft over. Ook dingen die bij het lichielopen in de novembermaand horen.

Hoe dat allemaal uit kan pakken, bezingt onze eigen Willem Dijkema van Radio LOEP ( en uitbater van café 'Het Keerpunt' in Spijkerboor) in een eigen Sint Maartensliedje.

Mooi verhaal van Willem Dijkema niet?

Uit het leven gegrepen ervaringen met een Sint Martinus-lichie, waarvan door allerlei pech en toestanden alleen het stokkie maar over blijft. Het leuke van vaste tradities is, dat ze zich aanpassen aan moderne tijden, aan andere omstandigheden. Sinterklaas is daarvan het beste voorbeeld. Hij blééf, het geloof in hem bleef - ook toen de kachels en schoorstenen verdwenen toen er huizen gebouwd werden met centrale verwarming.

Zo zijn de Sint Martinus-lichies  in de uitgeholde bieten veranderd in kleurige lampions, maar nog wèl met een kaarsje. De papieren lampions zijn kwetsbaar en minder weerbestendig dan een forse knol, dus ging het vaak mis met dat kaarsje. Toen plantte men een fietsachterlichtje met een batterijtje onderin, maar bij regen werkt dat ook niet optimaal. En geen kind heeft geduld om het lichtje weer goed te prutsen. Toen kreeg je lichtjes aan een draadje aan stok, waar de batterij in het handvat zat. Je knipte je lichie dan aan en uit, naar behoefte. Die weerbestendige lichies aan een stok kun je nu ook in de winkel kopen.

Het blijft interessant om de ontwikkelingen op 11 november bij Sint Maarten te volgen. Ik hoef op deze zender niet te vertellen, waarom die traditie, dat kinderfeest eigenlijk, ontstaan is.

Er is nog wat op de elfde van de elfde maand, namelijk de start van het carnavalsseizoen. Je moet dat eigenlijk in de zalen in het zuiden meemaken, om de echte sfeer te proeven. Met name in Eelde-Paterswolde is het vieren van carnaval in zwang geraakt sinds de komst van de Rijksluchtvaartschool naar Vliegveld Eelde, begin jaren vijftig in de vorige eeuw.. Met de hele vloot lesvliegtuigen kwam ook zo'n 80% van het vliegend, technisch,  administratief  en onderwijspersoneel uit Noord-Brabant over. In Paterswolde zijn toen twee nieuwe woonwijken voor hen verrezen, inclusief een RK-kerk en RK- lagere school. De Brabanders namen hun eigen gebruiken mee, waaronder carnaval. Ze waren ook goed in het bouwen van praalwagens, waarvan vooral het Eelder Bloemencorso toen profiteerde!

Maar (de derde maar dacht ik dit uur)- we zitten met de tradities al midden in de maand. En november begint al met twee RK-feestdagen: Allerheiligen en Allerzielen. Ik heb op school gezeten en gewerkt in regio's waar op 1 november alle roomse klasgenoten en collega's vrij kregen. Allerheiligen gold toen als een officiele feestdag voor het RK-volksdeel, net zoiets als Hemelvaartsdag nu nog voor iedereen geldt.

En - misschien bij ons belangrijker aan het worden - begin november heb je Haloween aan de overkant van de Atlantische Oceaan. Onder invloed van de commercie en de veramerikanisering komt dit geval ook hier naar toe. Te beginnen bij kinderpartijtjes en bij feestelijkheden van de yup-jongeren  Haloween komt van All Hallow's Eve en heeft van oorsprong Keltische invloeden, maar het gaat over de geesten en zielen van de doden die in deze tijd terugkeren naar de aarde en rondom ons vertoeven.Vandaar dat spokerige en heksengedoe bij Haloween in Amerika.

In de christelijke traditie blijft het bij Allerheiligen en -inderdaad- ook Allerzielen. De wortels van het Allerheiligenfeest lijken te liggen in een oeroude godenverering, waarbij ze allemaal bedankt werden voor de goede diensten. Bij Allerzielen werden vroeger in Limburg zelfs lichtjes aangestoken, zodat de zielen van de overledenen hun weg beter zouden vinden. Ook sproeide men wijwater over de graven en brandde daar kaarsjes. Hoe meer kaarsjes op het kerkhof, hoe meer zielen werden voortgeholpen.

We gaan de sfeer proeven in Amerika. U hoort Lou Reed met 'Haloween Parade'

Lou Reed met 'Haloween Parade' en dan zijn we aan het begin van november. Het wordt tijd om de overige bijzondere novemberdagen de revue te laten passeren.

Meteen op de derde november vinden we Sint Hubertus op de kalender. Hij is de patroonheilige van de jagers. Zijn verering groeide van het Vlaamse land uit, via Frankrijk naar Duitsland. Hij was als prediker actief in de 8ste eeuw,  wat hem de eretitel 'Apostel van de Ardennen' opleverde. Diverse plaatsen en ook herbergen zijn naar hem genoemd.

Over hem wordt de legende van het krusidragend hert verteld, die de heidense jager tot inkeer bracht. Deskundigen zeggen dat deze legende aan een ander heilig type, veel eerder zelfs (in de 2de eeuw) moet worden toegeschreven. Ergens in de middeleeuwen zijn de heiligenverhalen door elkaar gehaald. Hindert niet.

Sint Hubertus is nog steeds goed voor bedevaarten, plechtige ommegangen en meer profane feestelijkheden. Ooit gold hij in Vlaanderen ook als patroon van de Kempense mussen- en mollengilden, de verenigde mussen- en mollenvangers.

Ernest Claes vertelt in een van zijn boeken dat de pastoor van Wolfsdonk, die een verwoed wildstroper was, zijn strikken aan Sint Hubertus wijdde. En warempel: hij ving er ook méér in! Daarna toog menig stroper bij hem ter kerke om dat kunstje ook te leren…

Sint Leonardus zit op 6 november. Het zal me niet verbazen als de sterrenregen van meteorieten die voor half november voorbij komt, daarom de 'Leonïden' heten. De dag daarna is Sint Willibrordus aan de beurt. Hij wordt aangeroepen tegen allerlei kinderziekten. Sint Maarten kennen we al. Zijn actieradius is af te lezen aan de vele Sint Martinuskerken, waarvan wij de Martinitoren in 'Stad' wel het beste kennen. De laatste vee- en jaarmarkten van het jaar zijn vaak een Sint Maartensmarkt..

We stuiven verder over de kalender. Op de 25ste vinden we Katrien, of Sint Katarina, die zowel tegen huidziekten aangeroepen wordt, als door 'trouwlustige' meisjes, die om een goede man komen smeken. Op deze dag is het volgens de volksweerkundigen afgelopen met de herfstregens en kan de winter beginnen. Ook het vee moet nu uit de wei : Op Sint Katrijn moeten de koeien aan de lijn' (op stal dus). 

Als we wat mindere heiligen overslaan, komen we op 30 november uit bij Sint Andreas  of de heilige Andries. Hij stierf de kruisdood en daarom is een bepaalde kruisvorm naar hem genoemd. Het barst in Nederland van die dingen, want bij elke spoorovergang staan Andreaskruisen. Een tijd lang was het in het zuiden gewoonte, dat de boeren op deze dag de pacht aan de kerk moesten betalen. Vandaar het scheldrijmpje: "Sint Andries, papengewin en boerenverlies!"

Er is ook wat moois, maar dan op de avond voor Sint Andries. Men zegt dat alles wat je dan droomt, ook uitkomt. Er is zelfs een soort 'formule' beschreven die de trouwlustige wichter 's avonds, uitgekleed en in het donker, moesten opzeggen voor ze in slaap vielen. Nouja, u probeert het maar, op de nacht voor de 30ste november, de dag van Sint Andries.

En nog wat, als u een tak van de kersenboom op die dag in het water zet (de Sint Andreastakken) en met de kerst ziet bloeien, belooft dat geluk en voorspoed voor uw hele familie èn in de stal- zegt het volksgeloof.

Na deze positieve draai aan het eind van november, doen we nog eens zo'n kunstje over het weer.  Reinhard Mey mag 'slim bar weer best lieden' en zingt daarover in het 'Sauwetterlied'

Nou was dat positief of niet, Reinhardt Mey met zijn 'Sauwetterlied'? 

Er zit in de novembermaand ook veel moois verborgen. Veel daarvan hebben we afgelopen uur bij de kop gehad, maar wat sterren betreft wat het nog wat mager. Die sterrenregen, de Leonïden zijn genoemd, maar toen ze d'r afgelopen week waren, was de hemel bewolkt. Volgend jaar nieuwe ronde, nieuwe kansen. Zelfde tijd, zelfde hoogte.

Wat u wel langer kunt zien, is het wintersterrenbeeld 'Orion'. De jager voor 'de stier met het rooie oog' en met een gordel om, met drie sterren erin. Het is een schitterend schouwspel, qua patroon aan de hemel, maar ook omdat er allerlei verborgen dingen inzitten, die je met een verrekijker pas ziet. Verder zit er veel kleurenbeweging in. Orion is een genot om naar te kijken 's winters. Eh…  misschien wel een keer bij heldere hemel en enige vrieskou- of zo. Want u weet het: 'Sint Andries brengt de vries!'.

U hoort intussen mijn geliefde eindtune 'Up jumped the devil' door de band van Gabe Chen. Met al die heiligen deze maand kan dit duveltje er nog wel bij!

We zijn aan het einde gekomen van deze uitzending van 'Van Dingen & Deuntjes' van deze maand. Het ging in de novemberaflevering helemaal over de Novembermaand, over 't weer en  de weersgeschiedenis en over de feestdagen - en nog wat. U kunt het t.z.t. allemaal nalezen op internet bij www.tuttel.com

Dit programma werd samengesteld, geschreven en gepresenteerd door Jan Tuttel. Peter Huitsingh zorgde voor de techniek en gelukkig kreeg hij het niet koud bij al dat werk aan de knoppen en schuiven. Bij de muziekkeuze is weer de onmisbare hulp en bijstand genoten van Henri Kremer en Bart Nijstad. Het zijn de steunpilaren van de Deuntjes in 'Van Dingen & Deuntjes'.

Bedankt voor het luistere. Volgende maand op zondag 16 december is dit programma er weer. Ik hoop het dan te hebben over het bouwen vàn, en over kerkgebouwen en zo.:'Van Stal tot Kathedraal', wat me toepasselijk lijkt zo voor de kerst. Of het allemaal ook is gelukt, hoort u volgende maand.

Dag  - en droom lekker op Sint Andries.


Jan Tuttel

(uitgezonden op zondag  27 november 2001)
 
 

 

 


Copyright 1995 - 2008 Han Tuttel. All rights reserved.
This material may not be published, broadcast, rewritten or redistributed in any form, including digital,
without the prior consent and written agreement by the author.